Inleiding

Vaak is van een bepaalde historische figuur geen portret (schilderij, tekening, miniatuur, reliëf, beeldhouwwerk, of foto) uit de eigen tijd beschikbaar. Als gevolg daarvan worden in publicaties over deze personage vaak niet-contemporaine portretten — soms van vele eeuwen later — als illustratiemateriaal gebruikt. Hieraan kleeft een nadeel. Deze afbeeldingen zijn vrijwel altijd gemaakt in een stijl die hoort bij de tijd en omstandigheden van de maker, niet van de geportretteerde. Dit vertroebelt het beeld van de betreffende persoon.

Bijvoorbeeld Karel de Grote. Van deze koning–keizer uit de vroege middeleeuwen is geen portret uit zijn eigen tijd bekend. Hoewel in de eeuwen na zijn dood veel portretten van hem zijn gemaakt, werden deze meestal uitgevoerd in een stijl uit de hoge of late middeleeuwen. En de verschillen tussen de vroege (‘duistere’), hoge (‘romaanse’), en late (‘gotische’) middeleeuwen zijn aanzienlijk! Bovendien werd Karel de Grote dan uitgebeeld met kleding en haardracht uit de hoge of late middeleeuwen en werd hij omringd door architectuur, meubels, of andere voorwerpen uit die tijden. Kortom: het beeld past niet bij wie hij werkelijk was. Gelukkig hebben kunstenaars en illustratoren in de laatste eeuwen meer historisch besef ontwikkeld. Zij hebben wèl geprobeerd anachronismen te vermijden. Maar zelfs hun portretten bevatten stijlkenmerken die herkenbaar zijn als ‘neoclassicisme’, ‘romantiek’, ‘Jugendstil’, of als modern fotografisch realisme. Het blijft moeilijk ons een voorstelling van Karel de Grote te maken waarin hij zich zelf had kunnen herkennen.

Beeldcultuur van de eigen tijd kan een portret meer zeggingskracht geven. Door alle anachronismen weg te laten — ook anachronismen in de manier van afbeelden — wordt het mogelijk een duidelijker beeld van de geportretteerde te maken.

Doel

Als een eigentijds portret ontbreekt, waarom het dan niet reconstrueren?

Reportret is opgezet als een verzameling reconstructies van ontbrekende (vernietigde, verdwenen, onbekende, of nooit gemaakte) portretten van historische sleutelfiguren. Elk gereconstrueerde portret heeft de bedoeling een nieuw licht te werpen op de historische persoon. Veel mensen zullen van de persoon in kwestie een verwarrend beeld hebben, doordat hij of zij al zo vaak zo verschillend is afgebeeld. Het nieuwe portret moet dat beeld verhelderen: een portret dat dicht bij de werkelijkheid staat, doordat het zo weinig mogelijk anachronismen bevat en gemaakt is met zo veel mogelijk respect voor de contemporaine stijl en beeldcultuur. Soms moet zelfs met lokale of inheemse stijl rekening worden gehouden.

Gelijkenis is natuurlijk belangrijk in een portret. De reconstructie moet in ieder geval suggereren hoe de betreffende persoon eruitgezien zou kunnen hebben, op basis van feitelijke informatie. Kleding, haardracht, en lichaamsbouw moeten de werkelijkheid benaderen — voorzover de contemporaine beeldcultuur de weergave van realistische details toelaat. Maar het is onmogelijk na te gaan wat de precieze gelaatstrekken zijn geweest. Het gaat er in de eerste plaats om het portret te reconstrueren dat een tijdgenoot kon hebben gemaakt. In hoeverre het werkelijk levensecht moet zijn, hangt af van de toen geldende normen. Vaak blijkt dat van minder belang te zijn.

Als bij een archeologische opgraving de fundamenten van een gebouw worden blootgelegd, wordt meestal een reconstructie van dat gebouw getekend. Zo'n reconstructie neemt dan, als illustratiemateriaal in verschillende publicaties, de plaats in van de oorspronkelijk opgegraven plattegrond. Een reconstructie spreekt tot de verbeelding. Diezelfde functie zou een gereconstrueerd portret uit deze galerij moeten vervullen: Een portret dat tot de verbeelding spreekt en in het ideale geval iets laat zien van de tijdgeest en van het karakter van de afgebeelde persoon.

De doelstelling is ambitieus. Het is een illusie te denken dat een reconstructie volledig losgemaakt kan worden van de tijd waarin het werd gemaakt. Maar dat idee is wel het vertrekpunt voor Reportret.

Opzet

Ieder portret is op een eigen pagina geplaatst. De geportretteerde wordt steeds ‘ten voeten uit’ weergegeven, om het beeld zo compleet mogelijk te maken. Zijn of haar rol in de geschiedenis komt heel beknopt aan de orde. Vervolgens wordt uitgebreid beschreven hoe de reconstructie van het nieuwe portret tot stand is gekomen, welke bronnen werden geraadpleegd, en welke afwegingen daarbij werden gemaakt. De pagina heeft een verwijzing naar de gebruikte bronnen en een verwijzing naar een grotere versie van het portret.

Om jaartallen of eeuwen aan te duiden worden hier de begrippen ‘gewone tijdrekening’ (gt) en ‘voor de gewone tijdrekening’ (vgt) gebruikt. Deze begrippen zijn niet-religieus en cultureel neutraal, terwijl de in het Nederlands gangbare begrippen ‘na Christus’ en ‘voor Christus’ een ongewenste christelijke lading hebben (zeker omdat de geboorte van Christus, in 6 vgt, niet het werkelijke referentiepunt kan zijn). Met ‘gewone’ tijdrekening wordt de nu wereldwijd meest algemeen gebruikte jaartelling bedoeld. Dat is de Gregoriaanse kalender met het referentiepunt dat Dionysius Exiguus om rekenkundige redenen uitkoos. De genealogische symbolen * (asterisk) en † (obelisk, niet te verwarren met een christelijk kruis) duiden respectievelijk een geboorte- en sterftejaar aan.

De portretten zijn met opzet niet kunstmatig verouderd, met verbleekte kleuren, beschadigingen, vlekken, of craquelé. Veroudering is namelijk een anachronisme op zichzelf. De portretten lijken daarom gloednieuw. Het zijn tenslotte geen vervalsingen, maar reconstructies. Ze zien eruit zoals ze er destijds zouden hebben uitgezien. Techniek en materiaal zijn ook niet geïmiteerd. Daar werd alleen rekening mee gehouden als zij specifieke stijlkenmerken sterk beïnvloedden of zelfs bepaalden.

Alle portretten zijn verzameld op de galerijpagina. Nieuwe portretten worden heel onregelmatig toegevoegd.

Op alle hier gepubliceerde portretten rust auteursrecht. Deze mogen dus niet zomaar worden gekopieerd en/of worden opgenomen in eigen publicaties, anders dan voor strikt privégebruik.

© MMIII–MMXVII Marco Bakker. Alle rechten voorbehouden. Geen van de in de afzonderlijke pagina's van deze website opgenomen afbeeldingen of teksten mag worden gekopieerd, opgeslagen, verzonden, verspreid, en/of openbaar gemaakt, in welke vorm en op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

Er zijn wel mogelijkheden — zeker als het gaat om educatieve doeleinden — voor het overnemen van afbeeldingen of teksten, maar alleen tegen een redelijke vergoeding. Neem bij een dergelijk verzoek contact op. De portretten kunnen dan ook in bijna elke gewenste soort, grootte, en resolutie worden aangeleverd.

Logboek

Oktober 2017 — De website is geschikt gemaakt voor schermen met een hoge resolutie. Dit dwong me opnieuw de vervalsingen aan te pakken. Ook het portret van Njinga Mbande is ietsjes aangepast.
Februari 2012 — Jeanne d'Arc was jarenlang de enige vrouw in deze galerij. Ze krijgt nu gezelschap van Njinga Mbande, wiens gereconstrueerde portret me diep in de Afrikaanse geschiedenis en kunst stortte. Daarmee is het 14e portret een feit. Daarnaast zijn de vervalsingen vernieuwd.
  Januari 2012 — Er is een hoop veranderd! Ten eerste heb ik de vormgeving helemaal omgegooid. De sfeer en structuur zijn dezelfde gebleven en toegankelijkheid staat nog steeds hoog in het vaandel, maar de grafische weergave heb ik flink onder handen genomen. De oude vormgeving was nu echt achterhaald geworden. Enkele delen van de teksten werden ook aangepast. Helaas heb ik alle dieplinks naar specifieke externe afbeeldingen of teksten moeten verwijderen. De hoeveelheid ‘linkrot’ was niet meer bij te houden, zelfs niet bij dieplinks naar officiële websites. Ook de beschrijvingen op de pagina met links moest ik vereenvoudigen. Verder zijn vanwege nieuwe inzichten twee portretten helemaal opnieuw getekend, namelijk die van Columbus en Vercingetorix. De eerste is geen tekening meer, maar een houtsnede. In het nieuwe ontwerp van de tweede zijn de verzonnen kleuren weggelaten. Ten slotte heb ik in enkele andere portretten details aangepast die me al jaren irriteerden.
Oktober 2010 — Ik heb een paar fouten in de Duitse vertaling hersteld. Hartelijk dank aan hen die zo vriendelijk waren deze aan te wijzen! De vormgeving is veranderd om aan te sluiten bij de tegenwoordig steeds meer normale brede beeldschermen, maar is nog steeds achterwaarts compatibel en de beleving is als voorheen.
September 2008 — Een heel nieuw portret! Hannibal komt de galerij binnen als 13e gereconstrueerde portret.
Februari 2008 — Alle externe links heb ik handmatig gecontroleerd en vernieuwd. En dat was hoognodig. Het portret van Christoffel Columbus had levensgetrouwer moeten zijn en werd daarom helemaal opnieuw getekend.
Januari 2008 — De Duitse vertaling is klaar!
Oktober 2007 — Na een latent bestaan van meer dan een jaar gaat het werk aan Reportret verder! 10 van de 12 portretten zijn nu in het Duits vertaald.
April 2006 — Het portret van Willibrord heb ik verbeterd. De Duitse vertaling vordert gestaag: nog 5 portretten te gaan.
December 2005 — Ik ben met een Duitse vertaling begonnen.
Augustus 2005 — Ondanks de grote hoeveelheid al bestaande portretten van Christoffel Columbus heb ik nóg een portret van hem gemaakt — en deze keer zonder anachronismen. Het is opmerkelijk hoeveel fouten en tegenstrijdigheden blijven opduiken bij het nalezen en vergelijken van de Engelse en Nederlandse teksten. De meeste zijn hersteld.
Mei 2005 — De volgende op rij is het portret van Vercingetorix.
Maart 2005 — Het gereconstrueerde portret van Willibrord is (eindelijk) klaar.
 December 2004 — Geheel onverwacht ontving Reportret op 7 december 2004 de Talking Hands Award (Gold Edition), na onder de loep te zijn genomen door een internationale jury. Het doel van deze prijs is “to reward website authors, who — through their creative excellence — provide a website that teaches, contains teaching elements in sufficient detail, and otherwise leaves a visitor with something of significant value after returning to their normal daily activities”, alles met gebruiksgemak en toegankelijkheid in het achterhoofd. Veel dank aan hen die Reportret hebben voorgedragen voor deze bekroning!
November 2004 — Het portret van Jeanne d'Arc heb ik helemaal opnieuw getekend.
Oktober 2004 — De 1e verjaardag van Reportret vier ik met de toevoeging van het gereconstrueerde portret van Laozi. De stijlbladen zijn enigszins aangepast om volledig bij nn7 aan te sluiten.
Juli–september 2004 — Na een opbouwende discussie met enkele moslims heb ik een verklaring toegevoegd over het Mohammed-portret. Andere aanpassingen zijn niet vermeldenswaardig.
Juni 2004 — Volgende op rij is het gereconstrueerde portret van Mohammed (ondanks zijn waarschuwing aan alle creatieve stervelingen).
Mei 2004 — Meest recente toevoeging is het portret van Jezus van Nazareth.
April 2004 — Het portret van Herodotos is toegevoegd, de pagina met links heb ik vernieuwd, en de vormgeving heb ik gewijzigd om enkele onvolkomenheden van Opera 6 op te vangen. Enkele vervalsingen zijn ook toegevoegd, omdat het leuk is ze te maken, maar ook om te illustreren hoe deze verschillen van reconstructies.
Maart 2004 — De broncode heb ik voorzien van waarden (lang="…") om de juiste taal van alle delen van de teksten vast te leggen. Hoewel maar weinig user agents het speciale stijlblad dat die waarden met kleur zichtbaar maakt ondersteunen (overigens ondersteunen nn6, Safari, en Opera 6 die wel), kan het voor enkelen toch bruikbaar zijn.
Februari 2004 — Het portret van Leif Eriksson is aan de galerij toegevoegd. Daarnaast heb ik alle portretten verder verfijnd en het groepsportret vernieuwd.
Januari 2004 — Ik heb minimale wijzigingen in de teksten doorgevoerd en sommige afbeeldingen verbeterd.
December 2003 — Enkele teksten zijn gewijzigd en ik kon de portretten van Attila de Hun en Jeanne d'Arc toevoegen.
November 2003 — Ik heb het portret van Motecuhzoma Xocoyotzin toegevoegd en de vormgeving is aangepast om enkele problemen die zich voordeden met ie6 en nn6 te ondervangen.
Oktober 2003 — Reportret gaat online met het eerste gereconstrueerde portret: dat van Karel de Grote.
Augustus 2003 — Uit mijn onvrede over het gebrek aan goed illustratiemateriaal is het concept van de website Reportret geboren.