Attila de Hun

De Hunnen waren nomaden die vanuit de steppen van Centraal-Azië in de vierde eeuw gt Oost-Europa waren binnengetrokken. Daarvoor hadden de Hunnen al enkele eeuwen lang de noordgrens van China geteisterd (daar bekend als Hunnu of Xiongnu). Zij waren sterk verwant aan ‘Altaïsche’ ruitervolken als de Scythen, Sarmaten, en Alanen — die hen voorgingen — en de Bulgaren, Avaren, Chasaren, Magyaren, Turken, en Mongolen — die allemaal ná de Hunnen een rol van betekenis op de grens van Europa en Azië zouden spelen. In 434 gt volgde Attila de Hun (*406–†453 gt) zijn oom op als khan (= ‘leider’) van de horde der Hunnen, samen met zijn broer. In 445 gt werd Attila alleenheerser door deze broer om te brengen. Het territorium van de Hunnen, met Pannonië aan de Donau als uitvalsbasis, had geen vaste grenzen en Attila de Hun regeerde het niet als een staat. Hij werd berucht als plunderaar bij verschillende Germaanse volken en hij leende zijn troepen — boogschutters te paard — als huurlingenleger aan het Westromeinse Rijk, in ruil voor goud. Door afpersing kon hij nog meer goud innen bij de Oostromeinse keizer in Constantinopel. Toen Attila de Hun ook in Gallië aan het plunderen sloeg, brachten de Romeinen en Visigoten hem met vereende krachten een nederlaag toe, op de ‘Catalaunische’ velden bij het huidige Châlons-en-Champagne. Een korte strooptocht door Noord-Italië was zijn laatste bedreiging voor Rome. Attila de Hun stierf een jaar later door een overdosis alcohol in combinatie met een neusbloeding.

Hoe moeten we ons het uiterlijk van Attila de Hun voorstellen? Priskos was een tijdgenoot die als gezant van het Oostromeinse Rijk naar het voornaamste tentenkamp van de Hunnen reisde. Daar maakte hij persoonlijk kennis met Attila de Hun. Helaas zijn alleen fragmenten van zijn getuigenis bewaard gebleven. Gelukkig kon de Ostrogotische geschiedschrijver Jordanes in de zesde eeuw gt de geschriften van (onder anderen) Priskos nog raadplegen om ons een beschrijving van Attila de Hun te geven. Jordanes beschrijft hem als een kleine maar brede man, met een groot hoofd, kleine ogen, een deels grijze, dunne baard, een platte neus, en een gebruinde huid. Priskos zelf meldt nog dat Attila de Hun relatief sober gekleed ging. Hoe die kleding er uitzag, kan alleen worden afgeleid van afbeeldingen van Scythen, omdat contemporaine afbeeldingen van Hunnen niet (meer) bestaan. Contemporaine schrijvers duiden de Hunnen vaak aan met “Scythen”, vooral omdat de Hunnen het voormalige Scythische gebied bewoonden, maar wellicht ook omdat zij op de Scythen leken. Het is aannemelijk dat de Scythen en Hunnen, wat betreft cultuur en uiterlijk, niet veel van elkaar verschilden. Het uiterlijk van de Scythen (die zichzelf Skoloti noemden; bij de Perzen ook bekend als Saka; bij de Grieken als Skuthai) is duidelijk afgebeeld op een Griekse pronkkam, twee Grieks–Scythische bekers, en een Grieks–Scythische sierplaat. Als we van deze afbeeldingen mogen uitgaan, droeg Attila de Hun een gemakkelijke, lange broek, zachte rijlaarzen, een hemd met lange mouwen dat aan de voorzijde kruiselings gesloten werd, een gordel, en een puntige muts. Het hemd en de broek waren versierd met regelmatige, geometrische patronen. Attila de Hun kon zich wapenen, zoals de Scythen, met een boog en pijlen in een koker aan zijn gordel, een kort zwaard, een schild, en een werpspeer. Ten slotte moet hij lang haar en een lange baard hebben gedragen, gelijk aan de Scythische mode.

Welke stijl was algemeen gangbaar in de tijd van Attila de Hun? Er zijn maar weinig kunstvoorwerpen gevonden die rechtstreeks of onbetwist van de Hunnen afkomstig zijn — zeker geen afbeeldingen van mensen, laat staan portretten. De erfenis van de Scythen is veelal door Grieken gemaakt of beïvloed. In de kunst van latere Euraziatische steppenvolken is weer de invloed van de Arabische, Perzische, Indiase, of Chinese beeldcultuur herkenbaar. De zogenaamde ‘dierstijl’ is wèl een inheemse, voor de Euraziatische nomaden kenmerkende stijl, maar deze biedt weinig houvast, omdat — dat mag duidelijk zijn — vrijwel uitsluitend dieren in deze stijl werden uitgebeeld. De stijl bestaat uit gekrulde en decoratieve vormen. Gelukkig zijn in het Altaïgebergte in Zuid-Siberië stukken textiel in deze stijl ontdekt die óók afbeeldingen van mensen bevatten. Deze grafgiften — onder andere vilten zadeldekken en tapijten — worden toegeschreven aan de (naar de vindplaats genoemde) Pazyryk-cultuur, die weer in verband wordt gebracht met de Scythen. De afbeeldingen kenmerken zich door haast abstracte, soms naïve, gekrulde vormen, effen kleuren (met name oker, rood, en blauw), en lange, gebogen, donkere of lichte lijnen. De figuren worden in zijaanzicht weergegeven, zonder diepte of perspectief.

De volgende details zijn in het gereconstrueerde portret opgenomen. Attila de Hun is afgebeeld op zijn paard, omdat het niet gepast zou zijn de khan van een ruitervolk te voet weer te geven. De kleding, het paardentuig, en de bewapening werden volledig afgeleid van de Scythische voorbeelden op de pronkkam, bekers, en sierplaat. Het gezicht werd getekend naar de beschrijving van Jordanes. Het geheel is vervormd en van kleur voorzien op basis van de stijlkenmerken van de ‘dierstijl’ en Pazyryk-cultuur. Het is haast ondenkbaar dat Attila de Hun ooit met zoveel wapens tegelijk op zijn paard heeft gezeten. Hij maakte eerder een keuze of vertrouwde zijn wapens toe aan een wapendrager. Maar door hem hiermee uit te beelden wordt iets duidelijk van de kracht die uitging van hem en zijn horde.